Wat als evolutie soms een deur achter je sluit? Nieuw onderzoek suggereert dat dolfijnen en orka’s – afstammelingen van landzoogdieren – een eenrichtingsdrempel zijn gepasseerd en hun lichaam voorgoed aan de zee hebben toegewijd. Het resultaat is niet alleen poëtisch: het verandert onze kijk op omkeerbaarheid in evolutie – en wat snelle veranderingen in de oceaan kunnen betekenen voor zeer gespecialiseerde roofdieren.
Ooit landbewoners, nu oceaanbewoners
Het is vreemd om je een dolfijn voor te stellen die op vier poten waggelend loopt, maar dat is waar hun verhaal begon – niet 250 miljoen jaar geleden, maar ongeveer 50 miljoen jaar geleden, toen vroege walvisvoorouders zoals Pakicetus begonnen over te stappen van het land naar het water.¹ Deze afstammelingen zouden uiteindelijk aanleiding geven tot moderne walvisachtigen, van slanke dolfijnen tot krachtige orka’s.
De bevindingen die aanleiding gaven tot dit artikel zijn gepubliceerd in Proceedings of the Royal Society B (12 juli 2023) en testen een al lang bediscussieerd idee: zodra zoogdieren volledig aquatisch worden, is die verandering in feite onomkeerbaar. De auteurs analyseerden een wereldwijde dataset van 5.635 bestaande en recent uitgestorven zoogdieren en ontdekten dat volledig mariene geslachten niet terugkeren naar vormen die op het land kunnen leven.²
De wet van Dollo is het evolutionaire principe dat complexe eigenschappen, eenmaal verloren, zelden opnieuw evolueren – een mooi kader voor waarom loopbenen niet zomaar “terugkomen” na miljoenen jaren van stroomlijning voor het zwemmen.
Waarom ze nooit meer op het land kunnen lopen
De studie plaatste zoogdieren op een schaal van terrestrisch tot volledig aquatisch, waarbij werd verduidelijkt dat A3-taxa (walvissen en zeekoeien) nooit het water verlaten, terwijl A2-soorten (bijv. vinpotigen en zeeotters) nog steeds het water verlaten en een beperkte bewegingsvrijheid op het land behouden.³ Deze categorieën zijn belangrijk: zodra afstammelingen de volledig aquatische toestand bereiken, veranderen hun voorpoten in vinnen, worden hun stekels en staarten voortstuwingssystemen en worden hun lichaamsplannen aangepast voor thermoregulatie – veranderingen die functioneel onverenigbaar zijn met efficiënt lopen.
De prijs van het zijn van oceaanspecialisten
Wat dolfijnen en orka’s tot zulke effectieve jagers maakt – gestroomlijnde lichamen, teamwork en een dieet dat is afgestemd op mariene prooien – beperkt ook hun mogelijkheden. Specialisatie is een tweesnijdend zwaard: het maximaliseert de prestaties nu, maar vermindert de flexibiliteit later als de omstandigheden veranderen.
Bij alle zoogdierstammen die zich in het water hebben gevestigd, ontdekten onderzoekers een consistente trend naar een grotere lichaamsmassa en een neiging naar meer vleesetende diëten – patronen die verband houden met warmteverlies in het water (denk aan de regel van Bergmann) en een hogere energiebehoefte.
Alle belangrijke systemen – skelet, spieren, ademhaling – van deze soorten zijn gevormd voor het mariene rijk, waardoor er geen weg terug naar de kust is. Daarom vormen klimaatverandering, verschuivende stromingen en habitats, en de afname van prooidieren een existentiële bedreiging: semi-aquatische zoogdieren (zeehonden, zeeotters) behouden een zekere mate van flexibiliteit; volledig aquatische walvisachtigen niet. Hun toekomst staat of valt met de gezondheid van de oceanen die ze niet kunnen verlaten.
