Een reeks 8000 jaar oude kamelensculpturen die in Saoedi-Arabië zijn gevonden, zou wel eens de oudste dierenkunst ooit kunnen zijn.
Te midden van een vandaag de dag dor en verlaten landschap, tussen duinen en door de tijd geteisterde rotsformaties, bewaart Saoedi-Arabië een van de best bewaarde en meest verbazingwekkende geheimen uit de prehistorie van de mensheid: een reeks levensgrote kamelensculpturen die tussen 7.000 en 8.000 jaar geleden zijn uitgehouwen. De zogenaamde Camel Site, gelegen in de noordwestelijke regio Al-Jawf, daagt niet alleen uit wat we wisten over rotskunst en de technische vaardigheden van neolithische samenlevingen, maar is ook ouder dan Stonehenge en zelfs de piramides van Gizeh.
De vondst werd in 2018 aan de wereld onthuld, toen een team van archeologen meer dan 20 reliëfs van dieren documenteerde die rechtstreeks op drie rotspunten waren uitgehouwen. In eerste instantie ging de wetenschappelijke gemeenschap ervan uit dat de sculpturen Nabateeërs waren, vergelijkbaar met die in Petra (Jordanië), en dus ongeveer 2000 jaar oud. Maar gedetailleerd onderzoek maakte al snel een einde aan die hypothese.
Grondig veldwerk onder leiding van onderzoekers van het Max Planck Instituut, samen met Saoedische en Europese deskundigen, maakte het mogelijk om de reliëfs van de Camel Site nauwkeurig te dateren dankzij analyse van de erosie, microscopisch onderzoek van de sporen van gereedschap, luminescentiedatering en botresten die in de omgeving zijn gevonden. De resultaten, gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Journal of Archaeological Science: Reports, waren even duidelijk als verontrustend: de sculpturen waren 5000 tot 6000 jaar ouder dan gedacht en dateren uit het neolithicum, meer bepaald tussen 5600 en 5200 v.Chr.
Het groene Arabië van het neolithicum
Om de omvang van de vondst te begrijpen, moet men zich het landschap van het Arabische schiereiland acht millennia geleden voorstellen. In plaats van verzengende woestijnen werd de regio gedomineerd door groene savannes, bezaaid met meren en wilde dieren, dankzij een vochtiger klimaat. Het was een tijd waarin menselijke groepen nog steeds jaagden en verzamelden, hoewel ze al begonnen waren met veeteelt. Het domesticeren van de kameel zou echter pas millennia later plaatsvinden.
In deze context krijgen de sculpturen een nog fascinerendere betekenis. De kamelen die worden afgebeeld, waren geen gedomesticeerde dieren, maar wilde dieren. Veel van hen hebben dikke nekken en ronde buiken, kenmerken die typisch zijn voor mannetjes in de bronsttijd. Deze details lijken niet toevallig. Ze kunnen verwijzen naar vruchtbaarheidsrituelen, seizoenscycli of zelfs deel uitmaken van een complexe symbolische wereldvisie. Kunst zou in dit geval een middel zijn om een collectief geheugen te verankeren, misschien gekoppeld aan periodieke bijeenkomsten van verspreide nomadengroepen die op deze plek samenkwamen.
Een monumentaal, millenniaoud en collectief werk
Een van de bijzonderheden is de schaal. De sculpturen zijn geen eenvoudige gravures in steen: het zijn reliëfs op ware grootte, sommige zelfs driedimensionaal, die uit de rotsen steken alsof de dieren op het punt staan los te breken en door de woestijn te lopen. Het creëren van dit soort afbeeldingen met stenen gereedschappen, zonder hulp van metalen of geavanceerde technologie, vereiste een buitengewone technische vaardigheid.
Het duurde 10 tot 15 dagen om elke sculptuur te voltooien, en voor sommige was geïmproviseerd steigerwerk nodig, omdat ze zich op enkele meters hoogte bevinden. Uit de onderzochte gereedschapssporen blijkt dat er stenen werktuigen zoals vuursteen of chert werden gebruikt, die voortdurend werden geslepen en vervangen. Het meest verrassende is dat de sculpturen verschillende keren werden aangepast, gepolijst en bijgewerkt, wat erop wijst dat de site generaties lang werd gebruikt en vereerd.
Het onderzoek bracht ook het bestaan aan het licht van werkplatforms die vandaag de dag door erosie zijn verdwenen, evenals groeven in de rotsen die mogelijk zijn gemaakt om steenpoeder te verzamelen, wellicht voor rituele doeleinden. Sommige reliëfs vertonen tekenen van hergravure, wat aantoont dat de site in de loop van de tijd werd bezocht en gerenoveerd, waardoor het zijn symbolische betekenis eeuwenlang behield.
Kunst vóór de geschiedenis
Tot de publicatie van deze studie was er nergens ter wereld een sculpturale verzameling van deze aard en van deze ouderdom bekend. Noch Egypte, noch Mesopotamië hebben soortgelijke werken uit die tijd. Wat de Camel Site zo bijzonder maakt, is niet alleen de chronologie, maar ook de artistieke kwaliteit en de culturele intentie die eruit blijkt.
De vondst plaatst de neolithische gemeenschappen van Arabië op een niveau van symbolische complexiteit dat vergelijkbaar is met dat van andere, bekendere prehistorische culturen, en laat zien dat de huidige woestijnen in het verleden bruisende podia waren van creativiteit, spiritualiteit en gemeenschap.
Deze ontdekking heeft ook nieuwe vragen opgeroepen over de beroemde mustatil, neolithische stenen structuren verspreid over de regio, waarvan het doel nog steeds een mysterie is. Zijn ze opgericht door dezelfde groepen die de kamelen hebben uitgehouwen? Maakten ze deel uit van hetzelfde rituele landschap? Voorlopig zijn de antwoorden even onzeker als suggestief.
Een bedreigd erfgoed
Ondanks zijn onschatbare waarde wordt de Camel Site bedreigd door erosie, menselijke activiteit en een gebrek aan adequate bescherming. Sommige panelen zijn losgeraakt, andere vertonen tekenen van versnelde degradatie en fragmenten zijn verplaatst of beschadigd door landbouwmachines. De sculpturen, die duizenden jaren van wind en zand hebben doorstaan, zouden kunnen verdwijnen als er niet dringend actie wordt ondernomen.
Onderzoekers benadrukken dat het behoud van deze site een prioriteit is, zowel voor de archeologie als voor de geschiedenis van de mensheid. Het gaat niet alleen om het beschermen van een paar gebeeldhouwde stenen, maar om het bewaren van het getuigenis van een beschaving die, nog vóór het brons- en ijzertijdperk, al haar stempel op het landschap drukte met een verrassende esthetische en symbolische gevoeligheid.
Camel Site is veel meer dan een archeologische vondst. Het is een venster op een verleden waarin kunst geen luxe was, maar een noodzaak; waarin beeldhouwkunst niet alleen versiering was, maar identiteit; en waarin de woestijn, die vandaag de dag onherbergzaam is, de bakermat was van menselijke creativiteit. Deze plek, die eeuwenlang in de vergetelheid is geraakt, dwingt ons om de geschiedenis te herschrijven en met andere ogen naar het neolithicum te kijken.
