Deze sponsachtige structuren ruimen spontaan afval op dat mensen in zee gooien, maar wetenschappers waarschuwen dat ze geen oplossing zijn.
Terwijl kleine stukjes plastic onze oceanen overspoelen, verzamelen natuurlijke zeegrasvelden microplastics en spuwen ze deze weer uit op de stranden in de vorm van ‘Neptunusballen’.
Neptunusballen of posidonia oceánica zijn ronde, compacte trossen zeegras die vooral in de Middellandse Zee voorkomen. Eeuwenlang werd posidonia gebruikt voor verpakkingen, beddengoed en zelfs isolatie voor huizen.
Maar onderzoekers van de Universiteit van Barcelona in Spanje hebben ontdekt dat deze sponsachtige ballen spontaan een andere functie vervullen: het opruimen van plastic van de zeebodem.
In de oceaan is microplastic – deeltjes kleiner dan 5 mm – vaak afkomstig van artikelen zoals plastic zakken, flessen en visnetten. Deze stukjes plastic kunnen onze gezondheid schaden en onder meer onze botten, hersenen en hormonen aantasten.
Hoewel het grootste deel van de plasticvervuiling afkomstig is van het land, fungeert de oceaan – inclusief de zeegrasvelden – als een opslagplaats.
De dichte strengen van zeewier vangen stukjes plastic uit de zee op en vormen zo de zogenaamde “Neptunusballen”. Anna Sánchez-Vidal
Wat zijn “Neptunusballen”?
De bladeren van posidonia vertragen de waterstroom, legt Anna Sánchez-Vidal, hoofdauteur van de studie, uit. “Er zijn minder stromingen in zeegrasvelden, waardoor ze koolstof en sediment vasthouden en fungeren als een toevluchtsoord voor biodiversiteit.”
Maar deze golvende zeegrasvelden verzamelen ook grotere concentraties plastic. Elk jaar komt er tussen de 1,15 en 2,41 miljoen ton plastic vanuit rivieren in zee terecht.
Als een rivier uitmondt in de zee waar posidonia groeit, blijft een deel van dat plastic achter en hoopt het zich op. Maar niet al dit plastic blijft achter in de golvende zeegrasvelden.
Elk najaar laat posidonia zijn bladeren vallen. Deze vezelige strengen, rijk aan lignine, een sterk organisch polymeer, raken met elkaar verstrengeld en vormen dichte ballen.
“Terwijl ze zich voortbewegen, vervoeren ze verstrengeld plastic in de vezels”, zegt Sánchez-Vidal. Onderzoekers schatten dat de zeegrasvelden jaarlijks bijna 900 miljoen plasticdeeltjes in de Middellandse Zee kunnen vasthouden.
In 2018 en 2019 onderzocht het team van Sánchez-Vidal de ballen van posidonia oceánica die door de zee naar vier stranden op het Spaanse eiland Mallorca waren aangespoeld. Aan de kusten van Sa Marina, Son Serra de Marina, Costa dels Pins en Es Peregons Petits vonden ze plastic afval in de helft van de losse monsters van posidonia-bladeren, tot wel 600 stukjes per kilogram bladeren.
Slechts 17% van de Neptunusballen bevatte plastic, maar in de ballen waarin het werd aangetroffen, zat het dicht opeengepakt, met bijna 1500 stukjes per kilogram. De ballen die het dichtst opeengepakt waren, waren het meest effectief in het vangen van plastic.
“Nadat ons artikel was gepubliceerd, begonnen veel mensen mij [foto’s van] monsterlijke Neptunusballen te sturen”, zegt Sánchez-Vidal. Dat zijn ballen die grotere en zichtbare stukken plastic vangen.
“Soms zaten er maandverband, tampons, vochtige doekjes en dingen met veel cellulose in, waardoor ze zinken”, legt ze uit. “Nee, ik wilde die foto’s eigenlijk niet ontvangen”, zegt de onderzoekster gekscherend.
Hoe ze aan de kust terechtkomen
Ruwe zeeën, met name tijdens stormen en getijdenpatronen, kunnen Neptunusballen vanaf de zeebodem verplaatsen, zegt Sánchez-Vidal. Sommige Neptunusballen drijven af naar diepere wateren, terwijl andere naar de kust worden gespoeld.
“We zeggen dat het een manier is waarop de zee ons afval teruggeeft dat nooit op de zeebodem had mogen belanden”, zegt Sánchez-Vidal.
Maar de specialist benadrukt dat Neptunusballen geen oplossing zijn voor het plasticprobleem in de oceaan. “We hebben ze nooit beschouwd als een oplossing of een manier om het afval van de zeebodem op te ruimen”, zegt ze.
Ze dringt er bij iedereen die Neptunusballen vindt op aan om ze te laten liggen waar ze zijn: op het strand of in de oceaan. “De ballen brengen vocht en voedingsstoffen naar het strand. Als we ze weggooien, vernietigen we dit opkomende strandeecosysteem”, waarschuwt ze.
We bevinden ons in een tijd waarin zeegraswervelingen wereldwijd in verval zijn. Uit een studie bleek dat het wereldwijde gebied dat bedekt is met zeegras sinds het einde van de 19e eeuw met 29% is afgenomen.
Zeegraswervelingen worden bedreigd door slechte waterkwaliteit, kustontwikkeling, invasieve soorten, stijgende oceaantemperaturen en zeespiegelstijging.
In het oostelijke Middellandse Zeegebied wordt Posidonia oceanica geconfronteerd met een aanhoudende en toenemende bedreiging door hittegolven en industriële vervuiling. Een verwante soort in Australië, Posidonia australis, neemt ondanks inspanningen voor natuurbehoud ook af.
In het Middellandse Zeegebied blijven lokale initiatieven echter werken aan het herstel van zeegrasvelden. Dit is het geval bij het Bosque Marino de Red Eléctrica in de baai van Pollença op Mallorca, Spanje, en het wetenschappelijk-burgerproject Posidonia Gardeners op Sicilië en Malta.
Zeegrasvelden leveren essentiële diensten aan ecosystemen: ze verbeteren de waterkwaliteit, absorberen kooldioxide, beschermen de kusten en dienen als kraamkamers en schuilplaatsen voor mariene soorten. “Maar overal zeegrasvelden aanplanten om als filters voor plastic te dienen, is ook geen oplossing”, voegt Sánchez-Vidal toe.
De echte oplossing ligt volgens hem bij de bron. “We moeten gewoon voorkomen dat plastic in zee terechtkomt, wat betekent dat we de productie van plastic moeten verminderen.”
